Basınç yarası, dekübit ülseri, yatak yarası, vücudun basınç alan yerlerinde açılan bası yaralarıdır. Bu alanlar daha çok bireyin otururken veya yatarken alt tarafta kalan kemik çıkıntıların üzerine denk gelmektedir. Kemik çıkıntılar ile cilt yüzey arasında sıkışan dokuların dolaşımı bozulur, beslenemeyen bu dokularda hasar meydana gelmeye başlar. Bası yaralarına yalnızca doğrudan baskı neden olmaz, sürtünme, yırtılma-makaslama kuvvetleri de dokuda hasara yol açabilmektedir. Basit bir kızarıklık görüldüğünde alttaki dokularda zedelenme meydana geldiği düşünülmektedir.
Normal bir kişide otururken veya yatarken bası yarası gelişmez. Özellikle yatağa bağımlı bir hastada ağrı duyusu bulunmadığı için veya hareket edemediği için bası yarası gelişir. Uzun süren cerrahi operasyonlardada bilinci kapalı olan hastanın pozisyonu değiştirilmezse bası alan bölgelerde yara ortaya çıkabilir. Yoğun bakımlarda, palyatif bakım merkezlerinde ve bakım evlerinde bilinci kapalı olan bir hastada da bası yarası görülebilir. Pozisyon sebepleri dışındada özelliklede yatağa bağımlı hastalarda beslenmesi ve vücüt elektrolit değerlerindeki kayıpları, protein eksikliklerinin neticesindede bası yarası riski artmaktadır.
Yatak yaraları dışında günümüzde en fazla görülen yara şeklide diyabetik yaralardır.
BASI YARASI OLUŞAN BÖLGELER VE OLUŞUMUNUN ETMENLERİ
Hastanın kendi genel sağlık durumu veya bası yarasının geliştiği bölgeye özel durumlar bası yarası açılmasına neden olur veya bunun oluşmasını kolaylaştırır.
Bunlar;
- Yatağa veya tekerlekli sandalyeye bağlı hastalarda hareketsizlik
- Yetersiz beslenme, az su alımı
- Dışkı tutamama, idrar tutamama
- His kaybı olması (felçli hastalar, şeker hastaları vb)
- İleri yaş
- Düşük tansiyon, ateş, kansızlık, sigara kullanımı vb durumlar
- Aynı pozisyonda uzun süre yatmaya veya oturmaya bağlı bası
- Islak cilt
- Yetersiz vücut temizliği
- Yanlış pozisyonda yatma veya oturma
- Destek malzemelerin yanlış veya uygun olmayan şekilde kullanılması.
BASI YARASINDA EVRELENDİRME
Bası yarasını evrelendirme, hastalığın şiddetini belirlemekte ve tedavi seçiminde önem taşır. Birçok sistemi evrelendirme tarif edilmiştir ancak en sık kullanılanı dörtlü evreleme sistemidir.
Yatak yarası veya bası ülseri evreleri görseli.
Birinci evre bası yarası :Cilt kızarık görünür ve cilt'e temasla dokunulduğunda sıcaktır. Kaşıntı döküntü hissiyatı görülebilir. İkinci evre bası yarası :Renksiz bir şekilde ciltte sıyrık, ağrılı açık yaralar ya da su toplaması şeklinde kabarcıklar görülebilir. Üçüncü evre bası yarası :Cilt yüzeyinin altındaki doku kaybı hasarına bağlı olarak krater benzeri görünüm oluşabilir. Dördüncü evre bası yarası:Ciltte büyük oranla olası ciddi enfeksiyon görülebilir. Kaslar, kemikler ve hatta tendonlar görülebilir.
Enfeksiyon oluşmuş bir yaranın iyileşmesi uzun sürer ve bu enfeksiyon vücudun farklı bölgelerinede yayılabilir.
DECÜBİT VE BASI YARASI TEDAVİSİ
Bası yarası tedavisi ciltte hasar alan bölgenin üzerindeki baskıyı azaltmak, ağrı kontrolünü sağlamak, enfeksiyonu önlemek, vucüt elektrolit dengesini sağlamak, vucüt temizliğine önem göstermek ve iyi beslenmeyi içerir.
Tedavi İçin Gerekli Ekip ve Ekipmanlar
Yara bakımı tedavisi oldukça disiplinli ve titiz bir yaklaşım gerektirir:
- Tedavi sürecini ve planını denetlemek, yarayı sürekli kontrol altında tutmak
- Yara bakımında uzmanlaşmış hekim veya evde bakım hemşiresi
- Yaraları yönetmek için uygun bakım malzemeleri desteği
- Hastanın sabit pozisyonda kalmaması için yara kan akışını sağlamansı için fizyoterapist
- Beslenme ihtiyaçlarının izlenmesi ve kontrol altında desteklenmesi
- Cilt hastalıklarında uzmanlaşmış bir hekim
- Hasta elektrolit açısından labaratuvar takibi
- Hasta düzenli ve planlı temizlik bakım planı
YARA BAKIMI İLAÇLARI VE MÜDAHALELER
Tıbbi müdahaleler :
Ağrıyı kontrol altına alacak ilaçların kullanımı hekim tarafından belirlenmelidir. Analjezik ilaçlar ağrı azaltmakta etkilidir, bu ilaçlar hakkında bilgi almak için hekiminize danışmalısınız. analjezikler yara bakımı öncesi veya sonrasında oldukça yardımcı olabilir.
Enfeksiyona karşı antibiyatik ilaçlar hekim kontrolunde takip edilmelidir. olası tedavi yöntemlerine cevap vermeyen enfekte yaralar bazı antibiyotikler kullanılarak tedavi edilebilir.
Sağlıklı bir diyet seçimi ve iyi beslenme yara iyileşmesini hızlandırabilir.
Ameliyat veya yara debritmanı Yara tedavisinde diğer tüm yöntemlerin işe yaramadığı, iyileşemeyen büyük yaraların kötüye gittiği bir durumda cerrahi operasyon gerekebilir.
Açık yaranın komplikasyonu enfeksiyon riskidir. Yara alanı koyu renk, kuru veya daha da derinleşirse enfeksiyon riski olabilir.
BASI YARASINİN DAHA ÇABUK İYİLEŞMESİNİ ENGELLEYEN SEBEPLER
Enfeksiyon: Açık yaralar bakteriyel bir enfeksiyon sebebi ile gelişebilir, vücut yarayı iyileştirmek yerine enfeksiyonla başa çıkmaya çalışır.
Mekanik hasar: yatağa bağımlı bir hastanın sürekli basınç ve sürtünme riskiyle karşı karşıyadır.
Tıbbi durumlar: Diyabet, anemi ve bölgeye kan akışını kısıtlayan veya bağışıklık sistemini etkileyen bozukluklar yaranın iyileşmesini geciktirir.
Yaşlılık: Yaşlılarda bası yaralarının iyileşmesi daha uzun sürebilir.
Kanama: kanama yaranın katmanlarını sürekli ayrı tutarak, birleşmesini önler.
Ölü doku (nekroz): Ölü dokular ve yabancı maddeler iyileşme sürecini uzatır.
Sigara içmek: Sigara kullanımı iyileşmeyi engeller ve komplikasyon riskini artırır.
Kuruluk: Havayla temas halindeki yaraların (bacak ülseri gibi) iyileşme olasılığı daha düşüktür. Deri hücreleri ve bağışıklık hücreleri gibi iyileşmeye dahil olan çeşitli hücrelerin nemli ortama ihtiyacı vardır.
Diyet: Protein değerleri bakımından zayıf yiyeceklerin seçilmesi yaralı bölgeyi C vitamini, çinko ve protein gibi yarayı iyileştirmede etkili besin öğelerinden mahrum bırakır
İlaçlar: Bazı tıbbi tedavilerde kullanılan ilaçlar veya tedaviler etkileşim sebepleriyle vücudun iyileşme sürecini etkileyebilir.
Varisli damarlar: Kısıtlı kan dolaşımı ve şişme cildin parçalanmasına ve kalıcı ülserasyona neden olabilir.
YARA İYİLEŞMESİNİN AŞAMALARI
Yaranın iyileşme aşamaları organize olarak ilerlemekte ve dört süreç izlenmektedir; hemostaz, inflamasyon, proliferasyon ve olgunlaşma. Yara iyileşmesinin aşamaları belirgin aralıkta ilerlemesine rağmen, yaralar hastanın iç ve dış koşullarına bağlı olarak gerileyebilir veya ilerleyebilir.
Yara iyileşmesinin dört aşaması:
Hemostaz AşamasıHemostaz, yaranın pıhtılaşma yolu ile kapanma sürecidir. Kan vücuttan sızdırıldığında hemostaz başlar, hemostazın ilk adımı kan damarlarının daralması sonucu kan akışının kısıtlanmasıdır. Daha sonra trombositler kan damarındaki bölünmeyi kapatmak için birbirine yapışır. Son olarak, pıhtılaşma oluşur ve trombositten oluşan tıkacı moleküler bir bağlaç liflerle güçlendirir.
İnflamatuar Aşamaİltihap yaranın iyileşmesinin ikinci aşamasıdır, hasar gören kan damarlarına sızarak bölgesel şişmeye neden olan hasardan hemen sonra başlar. İltihap hem kanamayı kontrol altına alır hem de enfeksiyonu önler. Sızan sıvı hücrelerin iyileşmesi ve onarılmasına izin verir, inflamatuar faz boyunca hasar gören hücreler, patojenler ve bakteriler yaradan uzaklaştırılır.
Proliferatif AşamaYara iyileşmesinin proliferatif aşaması kolajen ve hücre dışı matristen oluşan yeni bir dokuyla yara yeniden oluştuğunda gerçekleşir. Bu aşamada yeni dokular oluştuğunda yara daralır. Buna ek olarak, granülasyon dokusunun sağlıklı olabilmesi, yeterli oksijen ve besin alabilmesi için yeni bir kan damarı ağının kurulması gerekir.
Olgunlaşma AşamasıYara iyileşmesinin yenilenme aşaması da denir. Bu olgunlaşma evresi kolajen doku tip 3’ten tip 1’e yeniden modellenmesi ve yaranın tamamen kapanmasıyla sonlanır. Yarayı onarmak için kullanılan fakat artık gerek duyulmayan hücreler apoptoz veya programlanmış hücre ölümüyle giderilir.